Trong số này, đã có 13 loại vắc-xin khác nhau đang được sử dụng tiêm chủng ở người. Có thể tóm tắt một số loại đã đưa vào tiêm chủng rộng rãi như sau: 

*Đánh giá bởi EMA (Cơ quan Quản lý Dược phẩm Châu Âu) và FDA (Cục quản lý Thực phẩm và Dược, Mỹ). Tính đến ngày 8/1/2021

**Đánh giá bởi WHO (Tổ chức Y tế Thế giới)

-EUL (/ Emergency Use Listing Procedure)

-PQ evaluation process (Procative questions program evaluation process)

Các nhà khoa học từ các trường Đại học và các hãng dược phẩm đã tích cực phát triển nhiều loại vắc–xin tiềm năng cho Covid-19. Những vắc-xin này được thiết kế có mục đích dạy cho hệ miễn dịch của cơ thể người nhận biết an toàn và ngăn cản SARS-CoV2 gây bệnh cho người. Các vắc-xin chống Covid-19 hiện đang được phát triển dựa trên các nguyên tắc như sau: 

• Vắc-xin giảm độc lực hoặc Vắc-xin bất hoạt (Inactivated or weakened virus vaccines): Không gây bệnh mà vẫn kích thích đáp ứng miễn dịch chống SARS-CoV2
• Vắc-xin protein (Protein-based vaccines): Sử dụng các protein vỏ hoặc protein nang bọc các axit nhân (capside) giống như của SARS-CoV2 để tạo nên đáp ứng miễn dịch an toàn (harmless fragments of proteins or protein shells)
• Vắc-xin RNA và DNA (RNA and DNA vaccines): Sử dụng công nghệ di truyền để tổng hợp protein từ RNA hoặc DNA mà chính nó sẽ kích thích đáp ứng miễn dịch an toàn (itself safely prompts an immune response).
• Vắc-xin vectơ virus (Viral vector vaccines): Sử dụng loại virus không gây bệnh (ví dụ một loại adenovirus), được dùng như giá đỡ sản xuất protein của coronavirus để kích thích đáp ứng miễn dịch

Tóm lại có ba cách tiếp cận chính: (1) Sử dụng toàn bộ virus để tạo ra vắc-xin; (2) Chỉ sử dụng những thành phần của virus có tác dụng kích thích hệ thống miễn dịch; (3) Chỉ sử dụng những vật liệu di truyền (nucleic acid) của virus nhằm cung cấp cho cơ thể các hướng dẫn để tạo ra các protein cụ thể (giống protein của virus) có tác dụng kích thích hệ thống miễn dịch.

1. Vắc xin sử dụng toàn bộ virus (hoặc vi khuẩn)

- Vắc xin bất hoạt (Inactivated vaccine)

Cách đầu tiên để tạo ra vắc-xin là lấy chính các virus hoặc vi khuẩn gây bệnh đã bị bất hoạt bằng cách sử dụng hóa chất, nhiệt hoặc bức xạ. Cách tiếp công nghệ này đã được chứng minh là có hiệu quả và đây là cách sản xuất ra các vắc xin cúm và bại liệt, với loại vắc xin này có thể được sản xuất ở quy mô hợp lý. Tuy nhiên, đòi hỏi các cơ sở phải có những phòng thí nghiệm đặc biệt để nuôi cấy virus hoặc vi khuẩn một cách an toàn, đòi hỏi thời gian sản xuất tương đối dài và có thể sẽ cần tiêm nhắc lại 2 hoặc 3 liều.

 - Vắc xin sống giảm độc lực (Live-attenuated vaccine)

Cách thứ hai của nhóm này là lấy chính các virus hoặc vi khuẩn gây bệnh còn sống nhưng đã bị làm cho suy yếu đi. Vắc-xin sởi, quai bị và rubella (MMR) và thủy đậu là những ví dụ điển hình về loại vắc- xin này. Cách tiếp cận công nghệ tương tự như vắc- xin bất hoạt và có thể được sản xuất ở quy mô lớn. Tuy nhiên, những loại vắc- xin như thế này không phù hợp với những người có hệ miễn dịch bị suy giảm.

 - Vắc- xin sử dụng virus an toàn hay Vắc- xin vectơ virus (Viral vector vaccine)

Cách thứ ba là sử dụng một loại virus an toàn để cung cấp các thành phần cụ thể của virus gây bệnh (thường là protein) để nó có thể kích hoạt phản ứng miễn dịch của cơ thể mà không gây bệnh. Để làm điều này, đòi hỏi phải đưa một vài bộ phận cụ thể của virus gây bệnh vào bên trong một virus an toàn. Sau đó, virus an toàn đóng vai trò như một véc- tơ để đưa protein của virus gây bệnh vào cơ thể. Protein này sẽ kích hoạt phản ứng miễn dịch. Vắc- xin Ebola là điển hình của loại vắc-xin vec-tơ virus và cách này là một trong những công nghệ đang được nghiên cứu và phát triển vắc-xin cho COVID-19.

 2) Vắc xin sử dụng một phần của virus

Vắc- xin chỉ sử dụng những phần rất cụ thể (các tiểu đơn vị) của virus hoặc vi khuẩn mà hệ thống miễn dịch có thể nhận biết. Loại vắc- xin này không chứa toàn bộ virus hoặc sử dụng virus an toàn làm trung gian chuyên chở (vec-tơ). Các tiểu đơn vị có thể là protein hoặc đường. Hầu hết các loại vắc- xin trong lịch tiêm chủng cho trẻ là vắc xin tiểu đơn vị, bảo vệ người dân khỏi các bệnh như ho gà, uốn ván, bạch hầu và viêm màng não mô cầu.

 3) Vắc xin sử dụng axit nucleic của virus

Vắc- xin DNA hoặc RNA chỉ sử dụng đoạn gene hướng dẫn sản xuất các protein mà không phải toàn bộ vi khuẩn. DNA và RNA là những “bản thiết kế” để tế bào của cơ thể con người dùng nhằm tạo ra các protein. DNA đầu tiên được biến thành mRNA (messenger RNA: RNA thông tin), từ đó sao mã tạo ra các protein cụ thể. Loại vắc-xin này dạy các tế bào của cơ thể con người cách tạo ra một loại protein - hoặc thậm chí chỉ là một phần của protein – protein này sẽ kích hoạt phản ứng miễn dịch bên trong cơ thể con người. Nhờ sự nhận biết protein này tế bào miễn dịch sẽ tạo ra kháng thể giúp bảo vệ cơ thể không bị nhiễm bệnh nếu virus xâm nhập vào cơ thể con người.

Phương pháp tiếp cận nucleic acid là một cách mới nhất để phát triển vắc- xin. Trước đại dịch COVID-19, chưa có loại vắc-xin nào vượt qua quy trình phê duyệt để sử dụng cho người, mặc dù đã có một số vắc-xin DNA, bao gồm cả các vắc- xin ngừa bệnh ung thư đang được thử nghiệm trên người. Do đại dịch, nghiên cứu trong lĩnh vực này đã tiến triển rất nhanh và một số vắc xin mRNA cho COVID-19 đã và đang được cấp phép sử dụng.

Tài liệu tham khảo

“The different types of COVID-19 vaccines”, www.who.int, 2021)

https://www.nytimes.com/interactive/2021/health/pfizer-coronavirus-vaccine.html

https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/vaccines/different-vaccines.html

https://bmj.com/coronavirus/usage

(Tổng hợp từ các nguồn thông tin của Tổ chức Y tế Thế giới-Trần Thị Minh Diễm)